اگر زمین نچرخد۱
می‌دانیم که زمین در هر ۲۴ ساعت یک‌بار به دور خودش می‌چرخد. اما اگر این چرخش وجود نمی‌داشت چه اتفاقاتی رخ می‌داد؟ چه بر سرانسان‌ها و موجودات دیگر می‌آمد؟ آیا اصولاً تفاوتی احساس می‌کردیم؟ این مقاله برای پاسخ دادن به چنین پرسش‌هایی نوشته شده است و در دو بخش تقدیم‌تان می‌شود.
جاناتان اَتبری
ترجمه: شادی حامدی آزاد
سوپرمن چرخش زمین را برعکس کرد، زمان را به عقب برگرداند، تا عشقش لوییز را نجات بدهد!
در سال ۱۹۷۸ (۱۳۵۶)، سینماروهای جهان در یکی از فیلم‌های سوپرمَن صحنه‌ای شگفت‌انگیز دیدند: سوپرمن چرخش زمین را برعکس کرد، زمان را به عقب برگرداند، تا عشقش لوییز را نجات بدهد! مسلماً این حرکت نامعقول و مضحک است اما اگر واقعاً چیزی موجب تغییر چرخش زمین شود، چه رخ می‌دهد؟ اگر چرخش زمین کاملاً متوقف شود، چه؟
اجازه بدهید همه‌ی فرضیات بعید و دورازذهن خود را مطرح کنیم: نخست، فرض می‌کنیم چرخش زمین به‌تدریج متوقف شود چراکه کاهش سرعت ناگهانی به معنای فاجعه خواهد بود. دوم، فرض می‌کنیم همه‌ی زیست‌بوم زمین تقریباً بی‌کم‌وکاست از این گذار جان به در بردند. حالا این دنیای جدید چگونه خواهد بود؟
در این دنیای جدید، یک سال تمام طول می‌کشد تا زمین یک شبانه‌روز فعلی را طی کند: یعنی چرخه‌ی رسیدن از شب به صبح و دوباره به شب. شهرها نیمی از سال را در تاریکی مطلق و نیم دیگر سال را در روشنایی روز سپری می‌کنند؛ درست همان اتفاقی که همین حالا هم در قطب‌های شمال و جنوب زمین می‌افتد. و مانند قطب‌ها، هر ناحیه‌ای فصل متفاوتی را تجربه خواهد کرد اما اختلاف دما از فصلی به فصل دیگر در مناطقی در امتداد استوا بسیار بیشتر خواهد بود. هر ناحیه‌ی استوایی ماه‌های بسیار جهنمی و داغی را در حضور خورشید سپری می‌کند درحالی‌که ناحیه‌ی مقابلش در آن سوی کره‌ی زمین ماه‌های منجمد و تاریکی را دور از خورشید طی می‌کند. این برای گیاهان و حیوانات، که به اقلیم این ناحیه عادت کرده‌اند، و به همین ترتیب برای انسان‌هایی که آنجا زندگی می‌کنند نیز مشکل‌ساز است.
در این دنیای جدید، یک سال تمام طول می‌کشد تا زمین یک شبانه‌روز فعلی را طی کند: یعنی چرخه‌ی رسیدن از شب به صبح و دوباره به شب. شهرها نیمی از سال را در تاریکی مطلق و نیم دیگر سال را در روشنایی روز سپری می‌کنند.
زمین می‌چرخد و به همین سبب نیروی گریزازمرکز موجب پخ‌شدن آن در امتداد استوا می‌شود (تصویر راست). اگر نچرخد، پخ‌شدنی هم در کار نیست (تصویر چپ).
راه‌حل چیست؟ می‌خواهید به نواحی قطبی نسبتاً پایدار (هرچند هنوز بسیار سرد) تغییر مکان بدهید؟ تصمیم خوبی نیست. این مناطق حالا در اعماق آب‌ها هستند! درواقع، مرزهای میان اقیانوس و خشکی در زمینِ بی‌چرخش اصلاً شباهتی به این مرزها در زمین امروز ما ندارند. زمین می‌چرخد و به همین سبب نیروی گریزازمرکز موجب پخ‌شدن آن در امتداد استوا می‌شود. اگر نچرخد، پخ‌شدنی هم در کار نیست.
زمین نه یک چرخش، بلکه دو چرخش دارد؛ هسته‌ی درونی زمین سریع‌تر از بقیه‌ی سیاره به دور خود می‌چرخد.
بدون پخ‌شدگی همه‌ی آب اضافی که در امتداد استوای زمین نگاه داشته شده است به سوی قطب‌ها سرازیر می‌شود. شرکت اِسری، که شرکت سازنده‌ی فناوری‌های جغرافیایی است، مدلی از خشکی‌ها و اقیانوس‌های زمین بدون وجود پخ‌شدگی استوایی زمین ساخته که نشان می‌دهد در آن‌صورت زمین نواری از خشکی – اَبَرقاره‌ای عظیم – در امتداد استوا خواهد داشت که دو اقیانوس عظیم شمالی و جنوبی را از هم جدا خواهد کرد.
تازه فقط این نیست؛ ممکن است میدان مغناطیسی زمین هم از میان برود. هنوز درست نمی‌دانیم میدان مغناطیسی زمین از کجا منشأ می‌گیرد ولی یکی از نظریه‌های معتبر می‌گوید که این میدان حاصل چرخش هسته‌ی داخلی زمین است که کمی تندتر از هسته‌ی بیرونی می‌چرخد (بله روی همین سیاره‌ی خودمان دو چرخش متفاوت داریم). اگر هر دو این هسته‌ها بایستند، ممکن است سازوکار سازنده‌ی میدان مغناطیسی زمین نیز متوقف شود و خود میدان هم ناپدید شود و زمین را در برابر بادهای مضرّ خورشیدی بی‌پناه بگذارد.
انسان گونه‌ای سازگارشونده است که فناوری قدرتمندی هم در اختیار دارد اما جان به در بردن در این محیط برایش چالش‌برانگیز خواهد بود.
به این ترتیب چه بر سر ما می‌آید؟ انسان گونه‌ای سازگارشونده است که فناوری قدرتمندی هم در اختیار دارد اما جان به در بردن در این محیط برایش چالش‌برانگیز خواهد بود. حتماً می‌توانیم خانه‌های‌مان را در تاریکی روشن کنیم یا در دوران‌های تغییرات شدید دمایی گرم یا سردشان کنیم (البته با هزینه‌های گزاف) ولی همه‌چیز در کنترل ما نیست. آیا محصولات کشاورزی ما از این تغییرات شدید در دنیای جدید جان به در می‌برند؟ دیگر گیاهان چه؟ اگر نتوانند، کلّ چرخه‌ی غذا روی زمین در خطر خواهد بود. شاید بتوانیم بذرهای جدیدی پیدا کنیم یا همین‌ها را طوری تغییر دهیم که با شرایط محیط جدید سازگار شوند. یا شاید هم ما به گیاهانی وابسته شویم که هر بار با آب‌وهوای گرم بازمی‌گردند.
بخش دوم و پایانی این مقاله را می‌توانید چهارشنبه‌‌ی هفته‌‌ی بعد بخوانید.
